Một trong những lý do khiến chất lượng tinh trùng của nam giới có sự suy giảm trong 5 thập kỷ qua liên quan đến tác động của môi trường và lối sống. Khác với nữ giới, chức năng sinh sản nam giới chịu ảnh hưởng nhiều hơn bởi các yếu tố bên ngoài tác động. Vậy những yếu tố nào từ môi trường và lối sống có thể tác động đến chất lượng tinh trùng?
Thuốc lá
Yếu tố đầu tiên chúng ta phải nhắc đến là thuốc lá. Đây là yếu tố có nguy cơ tiềm ẩn rất cao làm suy giảm chức năng của tinh trùng và cuối cùng là ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của nam giới. Hút thuốc lá làm giảm số lượng, khả năng di động và hình thái của tinh trùng. Sự suy giảm thể hiện rõ hơn ở những người hút thuốc lá mức độ nhiều (>20 điếu/ngày) và trung bình (10-20 điếu/ngày) so với người hút thuốc lá ít (<10 điếu/ngày). Bên cạnh làm suy giảm khả năng sinh sản, hút thuốc lá làm tăng tổn thương DNA, lệch bội và đột biến gen trong tinh trùng.
Khi hút thuốc lá phải tiếp xúc với hàng ngàn hóa chất trong khói thuốc lá. Khói thuốc lá chứa >7000 hóa chất bao gồm cả nitrosamine – chất gây ung thư cao. Đồng thời trong khói thuốc lá cũng chứa những hóa chất làm tăng các gốc oxy hóa tự do, giảm hoạt động chống oxy hóa, dẫn đến tăng tỷ lệ phân mảnh ADN của tinh trùng và làm giảm khả năng di động của tinh trùng.
Bằng chứng hiện có về hút thuốc lá và khả năng sinh sản của nam giới ủng hộ khuyến nghị bỏ hút thuốc và giảm thiểu tiếp xúc với khói thuốc ở các cặp vợ chồng đang mong con.
Cồn và các chất gây nghiện
Uống rượu bia làm giảm thể tích tinh dịch, gây bất thường hình dạng tinh trùng và giảm độ di động của tinh trùng (phụ thuộc vào lượng cồn uống vào). Ngoài ra, các chất gây nghiện như thuốc phiện, cần sa làm giảm mật độ tinh trùng và tổng số tinh trùng trong tinh dịch.
Mặc dù ảnh hưởng của rượu đối với chức năng sinh sản của nam giới phụ thuộc vào lượng rượu uống vào, nhưng vẫn chưa xác định được ngưỡng rượu có thể làm tăng nguy cơ vô sinh ở nam giới. Hơn nữa, cần lưu ý rằng mặc dù uống rượu và hút thuốc lá đơn thuần không ảnh hưởng đến các chỉ số tinh trùng, nhưng cả hai thói quen này cùng tạo ra các tác dụng phụ có thể làm thay đổi bất lợi các chỉ số của tinh trùng.
Thừa cân và béo phì
Thừa cân béo phì liên quan đến việc tích tụ quá nhiều chất béo, có thể được đánh giá bằng cách tính chỉ số khối cơ thể (BMI). Nam giới thừa cân (BMI 25 – <30 kg/m 2) và béo phì (BMI ≥30 kg/m 2) có liên quan đến việc giảm chất lượng tinh trùng và nguy cơ hiếm muộn cao hơn. Những người đàn ông béo phì có tỷ lệ phân mảnh tinh trùng DNA cao hơn, tăng nguy cơ hiếm muộn và ảnh hưởng đến kết quả điều trị hiếm muộn.
Stress
Stress tâm lý ảnh hưởng đến mật độ và độ di động, gây bất thường về hình dạng và tăng phân mảnh DNA tinh trùng,
Tuổi
Về độ tuổi, cơ chế ảnh hưởng vẫn chưa rõ ràng. Giả thuyết cho rằng hiện tượng lão hóa trên đường sinh dục nam làm giảm khả năng sửa sai của tế bào. Ngoài ra, lớn tuổi làm tăng tích lũy các chất độc hại từ môi trường. Một số nghiên cứu cho thấy hiện tượng tăng bất thường tinh dịch đồ và độ phân mảnh tinh trùng tăng khi tuổi nam giới tăng.
Dinh dưỡng
Một chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng bổ sung omega-3, chất chống oxy hóa, vitamin và giảm chất béo cải thiện chất lượng tinh trùng. Vì vậy, cánh mày râu nên sử dụng các thực phẩm bao gồm thịt trắng (thịt gia cầm, cá,…), rau, trái cây, ngũ cốc và các sản phẩm từ sữa ít béo. Hạn chế chế độ ăn bao gồm thịt chế biến, các sản phẩm từ sữa chứa nhiều chất béo, đồ uống có đường.
Giấc ngủ
Các rối loạn giấc ngủ như ngủ không đủ, ngủ trễ, ngủ quá nhiều có thể làm giảm chất lượng tinh trùng. Đối với nam giới có thời gian ngủ sớm (trước 22:30) và ngủ có thời gian trung bình (7.5-7.99 giờ/ngày) có chất lượng tinh trùng ổn định nhất.
Nghề nghiệp
Nghề nghiệp có tiếp xúc với kim loại nặng rất có hại đến sức khỏe nam giới. Các kim loại nặng dường như có tác động xấu đến hệ thống sinh sản của nam giới, ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh dẫn đến giảm chất lượng tinh dịch.
Một số nghề nghiệp khác như: tài xế, thợ hàn,… hoặc các hoạt động như làm tăng nhiệt độ vùng bìu như vận động viên đua xe đạp cũng gây chết sinh tinh, chết tế bào mầm, tăng stress oxy hóa và tăng tổn thương DNA tinh trùng.
Ngoài ra sóng điện từ phát ra từ việc sử dụng điện thoại, máy tính xách tay hoặc một số nghề nghiệp có tiếp xúc đến sóng điện từ cũng có thể tác động có hại đến tinh hoàn cũng như ảnh hưởng đến chức năng của tinh trùng.
Ngày nay, sự phát triển của thế giới cùng với đó lối sống hiện đại thì nguy cơ tiếp xúc với các chất độc hại và các yếu tố bất lợi cho quá trình sản sinh tinh trùng và chức năng tinh trùng cũng tỷ lệ thuận với nhau. Vì vậy, bạn hãy duy trì một chế độ sống lành mạnh và thay đổi các thói quen ảnh hưởng đến chức năng sinh sản để giúp cải thiện về số lượng và chất lượng tinh trùng.